۝ تمایلات عالی ۝

علمی .آموزشی .مذهبی .فرهنگی.اجتماعی/

۝ تمایلات عالی ۝

علمی .آموزشی .مذهبی .فرهنگی.اجتماعی/

طلای سیاه

  طلای سیاه

مطلبی که میخوانید نفت را از لحاظ اقتصادی وسیاسی مورد بررسی قرار میدهد

 

کتابِ طلای سیاه یا بلای ایران   به قلم:  ابوالفضل لسانی

 

توضیح: در بازنویسی این کتاب برای انتشار بر روی تارنمای « چه باید کرد» در سبک نگارش نویسنده هیچگونه تغییری داده نشده است.

 

مقدّمــــــــه

 

فلات ایران که قرن ها امپراطوری عظیم الشأن دنیای متمدن را تشکیل میداد و اعصاری ستاره روشن بخش مدنیت عالم و علمدار فرهنگ جهانی و مهمترین کشور دنیای متمدن و زبانزد خاص و عام بود، در اثر لطمات تاریخی و حملات پی در پی جهانگیران خونخوار مدتی از ردیف کشورهای درجه اول خارج گردید، در اوائل قرن بیستم بمناسبت پیدایش صنعت نفت و مرکزیت این   مایع حیاتی در این سرزمین، باز کشور ایران مقام مهم و برجسته ای در دنیای صنعتی و عالم تمدن پیدا کرد، زیرا گرداننده چرخ باعظمت تمدن امروز نفت    است وبنابه تشخیص کلیه کارشناسان نفت هیچیک ازمنابع نفتی دنیا ازحیث وفور نفت وسهولت استخراج وکمی هزینه بهره برداری به پای معادن نفت ایران نمیرسد و بدینجهت است که هروقت اسم نفت دردنیا برده میشود بلافاصله کشور ایران  نیز متعاقب آن ذکر میگردد و هرجا اسم ایران بمیان آید  نفت هم که قوه محرکه دنیای متمدن امروز و یا عامل مهم پیروزیهای جنگی است بخاطر میآید و  بالنتیجه ایران و نفت با یکدیگر تلازم بیانی پیدا کردند.

 

کشف این معادن زرخیز در ایران و جاری شدن سیل های طلا  از سلسله جبال مسجد سلیمان و بحرکت در آوردن قسمتی از چرخ های تمدن امروز، قهراً موجب آنستکه دورنمای زیبائی از ایران برای اغلب از ملل که  با این کشور تماس زیادی ندارند تشکیل دهد و تصور کنند که صاحبان حقیقی این معادن زرخیز از این خوان نعمت خداداد بهره ها برده و در غنا و آسایش کافی بسر می برندزیرا مبنا و مقیاس فقر و توانگری ملل در دنیای امروز بستگی خاص به مواد خام موجود در آن کشورها و منابع تحت الارضی آنان دارد و چه نعمت و ثروتی گرانبهاتر از اینکه در یک کشوری که حداکثر بیش از  15 میلیون جمعیت ندارد فقط از یک ناحیه زرخیز آن سالی 25 میلیون              تن نفت استخراج گردد و همان معادن قابلیت استخراج 50 میلیون تن در سال داشته باشد و این دورنمای زیبا مسلما موجب رشک پاره ای از ملل که سرزمین  آنها فاقد این نعمت خداداد است نسبت به ملت ایران میگردد.

 

اما آیا حقیقت امر همین است؟.

 

موقعیت جغرافیائی ایران در دنیای امروز با مجاورت با نفت بادکوبه و بغاز بسفر و کانال سوئز و واقع شدن در سر راه هندوستان از نظر سوق الجیشی اهمیت خاصی پیدا کرده و گذشته از اینکه هریک از جهات فوق به تنهائی موجبات طرح نقشه های عمیقی را از طرف دول غالب برای موفقیت خود در این کشور فراهم نموده است که اجرای هریک از آن نقشه ها سبب بدبختی این ملت میگردد، همین نفت یاهمین قوه محرکه تمدن امروزوهمین نعمت خداداد وهمین طلای سیاه هم نه تنها موجب سعادت این ملت و وسیله پیشرفت تمدن و فرهنگ آنان نگردیده بلکه بمناسبت حرص و ولع سرمایه داران و مطامع جهانگیران که خود را علمداران دمکراسی و صلح و آرامش بشریت معرفی میکنند بلای جدیدی برای    این ملت شده که بوسیله آن هر روز نغمه تازه ای ساز و رقص نوئی آغاز میگردد.

 

نویسنده که در سال 1325 بمناسبت قبول وکالت اعتصابیون شرکت نفت  و مداخله در دادرسی طولانی تشکیل شده در دادگاه موقت نظام و دادگاه تجدید نظر ناچار شد مطالعاتی در این باب بنماید بحقیقت امر پی برد که این طلای سیاه برای ملت ایران بلاست.

 

از مهرماه 1326 تا مهرماه 1328 یعنی دوسال تمام مطالعات خود را  درباره پیدایش نفت در ایران باستان و ظهور این مایع در دنیای صنعتی قرن نوزدهم و حوادث و اتفاقات تاریخی از 1858 تا امروز در امریکا و اروپا و آسیا  و بالاخص در ایران تحت عنوان «طلای سیاه» یا «بلای ایران» در روزنامه  داد انتشار داده و با اینکه مقالات مسلسل مخصوصا موضوعات فنی و تاریخی و علمی کمتر مورد استقبال قرار میگیرد از نظر اهمیت فوق العاده موضوع و بستگی کامل بسرنوشت این مردم مقالات نامبرده مورد توجه کلیه خوانندگان    قرار گرفته و عده ای از علاقمندان بکشور کتبا یا شفاها نویسنده را تشویق به طبع جداگانه این مقالات و یادداشتها نمودند.

 

انتشار کلیه این مقالات مستلزم طبع سه جلد کتاب قطور بود که قدرت مالی نویسنده اجازه اقدام چنین عملی را نمیداد تا اینکه اخیرا عده ای از علاقمندان بسعادت کشور ومخصوصا پاره ای از نمایندگان مجلس شورایملی بنویسنده مراجعه و گفتند در اینموقع که موضوع نفت ایران مورد مذاکره دولت و شرکت نفت  میباشد و قضیه در مجلس مطرح است و عامه مردم علاقمندند که از جریان امر اطلاع حاصل کرده و حقیقت قضیه را درک کنند لازم و بلکه واجب است اقلا یادداشتهای مربوط به نفت ایران جداگانه بطبع برسد تا علاوه از مردم این سرزمین، دنیای متمدن امروز نیز بحقیقت امر پی برده و تعدیات و زورگوئی های شرکت نفت که خود را در لوای دولت مقتدر و قوی انگلستان پناه داده روشن   گردد و اگر امروز دست باین اقدام زده نشود و بعدا این کتاب منتشر گردد عینا مانند نوشداروی پس از مرگ سهراب است.

 

چون منطق مشوقین قوی و قانع کننده بود با سختی و صعوبت کامل در مقام قبول تقاضای آنان بر آمده و فقط مطالعاتی را که منحصرا مربوط بنفت جنوب ایران بود جداگانه بطبع رسانده و اینک از نظر خوانندگان میگذرد.

 

البته بهتر بود دو جلد دیگر این کتاب که مربوط برقابتهای پادشاهان نفت و دول مقتدر دنیاست قبلا بطبع میرسید تا پاره ای از مسائلی که در این کتاب ذکر میشود موجب استعجاب خوانندگان نگردد ولی از جهت اینکه طبع آن     دوجلد کتاب مستلزم هزینه سنگینی بود که فعلا برای نویسنده مقدور نبود لذا بحکم کلی « مالایدرک کله لایترک کله» فعلا در مقام انتشار مطالعات نسبت بنفت  جنوب ایران بر آمده و امید است اگر حیاتی باقی باشد جلدهای دیگر این کتاب را نیز که حقایق امر را بخوبی روشن میکند بتدریج بطبع رسانده و در دسترس خوانندگان قرار دهد.

 

بیان مختصری از رقابتهای پادشاهان نفت درباره نفت خاور میانه و توجه مخصوص دول متخاصم جنگ بین المللی اول و دوم باین منابع زرخیز در  قسمتهائی از این کتاب برای آنستکه چون جلدهای دیگر این کتاب منتشر نشده      اقلا خوانندگان مختصری از این کشمکشها و زدوخوردها اطلاع حاصل نمایند   تا عنوان اینکه « طلای سیاه بلای ایران» است بمصداق واقعی نشان داده شود.

 

در عین اینکه زحمت زیادی برای بدست آوردن اطلاعات و منابع این یادداشتها کشیده شده تصدیق دارم که این مطالعات ناقص است و اگر کسی     بخواهد از تمام کشمکشها و رقابتهای خداوندان امروز نفت و رفتار دارندگان   امتیاز با مردم سرزمینهای نفتخیز و نتایج حاصله از این امتیازات بخوبی اطلاع حاصل کرده و در دسترس خوانندگان بگذارد لازم و ضروری است بتمام نواحی نفت خیز دنیا مسافرت نموده و از روابط کارفرما با کارگر اطلاعات کامل بدست آورده و طریقه بهره برداری و استخراج را از نزدیک دیده و مواد امتیازنامه ها     و قراردادهای مختلفه دنیا را شخصا مطالعه نموده و پرونده های موجود در وزارت دارائی ایران را مبنی بر مذاکرات و مکاتبات با شرکت نفت بررسی کرده تا  با استحضار از تمام این جریانات بتواند تألیف مفید و قابل استفاده ای در دسترس خوانندگان قرار دهد.

 

ولی متأسفانه نه تنها اجرای این برنامه برای نویسنده میسر نبود بلکه با وسعت حوزه های امتیاز و تعدد کشورهای نفت خیز و رفتار مختلف پادشاهان   نفت یا صاحبان اراضی زرخیز تصور نمیرود برای هیچ شخصیت طبیعی با عمر طبیعی اجرای این نقشه عملی باشد و فقط دولتها هستند که با داشتن تشکیلات  وسیع و نمایندگان مختلف در کشورهای متعدد میتوانند چنین مطالعاتی را نموده و از کلیه مسائل نفت دنیا مخصوصا امتیازنامه ها و قراردادها و روابط بین کارفرما و کارگر اطلاع حاصل کند.

 

البته تهیه این اطلاعات و انتشار آن برای دولت ذی نفع ضروری است و شاید دولت ایران بیش از هر دولتی از چنین اقدامی منتفع گردد معذالک دولت  ایران تاکنون در فکر روشن کردن مسائل مربوط به نفت بر نیامده و بلکه کلیه مطالعات مربوط به نفت را در پرده استتار قرار داده است.

 

باتمام این مشکلات نویسنده در مقام مطالعه دقیق راجع به نفت یا موضوع حیاتی ملل خاورمیانه و بالاخص ایران بر آمده و پس از درج مقالات خود در روزنامه بانتشار این کتاب مبادرت نموده و امید است خوانندگان تصدیق کنند که با کم بودن مآخذ صحیح و قابل اعتماد و اصرار دولت در اختفای کلیه مذاکرات و موضوعات مورد اختلاف با شرکت هرگونه قصور و یا اشتباه غیر عمدی نویسنده درخور عفو و اغماض باشد ولی قطعا لازم است اشتباه و یا نقیصه بنویسنده تذکر داده شود تا در طبع های بعدی نواقص مرتفع و اشتباهات تصحیح گردد.

 

در موقع انتشار مقالات در روزنامه داد تا بهمن ماه 1327 موضوع یادداشتها وقایع و حوادث گذشته مربوط به نفت و بحث در قرارداد دارسی و قرارداد 1933 و اعتراضات بر آن بوده و از اواخر سال1327 که عنوان استیفای حقوق   ملت ایران از معادن زرخیز این کشور و مذاکرات پی در پی دولت با نمایندگان شرکت پیش آمد از نظر اختفای مذاکرات و منتشر نشدن اعتراضات و مخصوصا مواد الحاقی قرارداد نویسنده نیز مانند تمام مردم این کشور از جریان حقیقی     قضیه بی اطلاع بود وسلسله مقالاتی که در هشت ماه اخیر نسبت بمسائل جاری نفت انتشار یافته روی پاره ای انتشارات آژانسهای دنیا و مقالات جرائد که جسته و گریخته بنام مصاحبه با نمایندگان شرکت نفت و یا پاره ای از مأمورین دولت   انتشار مییافته تهیه گردید ولی پس از مصاحبه وزیر مالیه در کاخ وزارت خارجه  و تقدیم طرح ماده واحده مبنی بر تقاضای تصویب مواد یازده گانه بعنوان قرارداد  الحاقی و انتشار اعتراضات 25 گانه دولت و پاسخ هائی را که وزیر دارائی در مجلس بمخالفین قرارداد از مسائل مورد اختلاف بین دولت ایران و شرکت نفت روشن تر گردیده و آنچه در این کتاب انتشار مییابد در قسمت مربوط بند (ه)  از ماده واحده و مذاکرات دولت با شرکت نفت غیر از صورت و شکلی است که در روزنامه داد بطبع رسیده و بلکه بصورتی در آمده است که هم رعایت اختصار   شده و هم مطلب روشن تر گردید و بدینجهت است که قسمتهای اخیر این کتاب با متن مقالات انتشار یافته درتحت عنوان « طلای سیاه» یا « بلای ایران» چه از حیث فصل بندی و چه از جهت مطالب و حتی نظریات و عقاید اختلاف دارد و قطعا کسانیکه آن سلسله مقالات را قرائت کرده و فعلا این کتاب را ملاحظه می کنند  از جهت روشن شدن پاره ای از اختلافات دولت با شرکت نفت و لزوم بحث دقیق در کیفیت استیفای حق ملت ایران این اصلاح و تصحیحی را که در این کتاب بعمل  آمده لازم دانسته و بموقع تشخیص داده و بر عمل نویسنده خرده گیری نمیکنند.

 

یکی از فصول مهمه ای که متأسفانه موفق بانتشار آن در این جلد  نگردیده ام فصل مربوط بنفت در ایران باستان و استفاده های مختلفی است که از این مایع حیاتی و مشتقات آن در صنایع مختلفه و جنگ در ایران میشده است. این فصل بسیار جذاب و شیرین است و نشان میدهد که برخلاف اینکه در دنیای   صنعتی امروز تصور میکنند اولین استخراج نفت در نیمه دوم قرن نوزدهم در  ایالت پنسیلوانی امریکا بوده در کشور ایران با پیدایش تمدن از بدو مدنیت کشف شده و تحولات پی در پی پیدا کرده است و در اغلب موارد چه از نظر  صنعت و چه از نظر جنگی مورد استفاده قرار میگرفته است.

 

دکتر (لورنس لکهارت) جزوه ای بنام « نفت در ایران از عصر قدیم تا آغاز قرن بیستم) منتشر نموده و مطالعاتی در این امر کرده است ولی مطالعات مزبور بسیار مختصر و ناقص میباشد و در پاره ای از قسمتهای تاریخی نیز دچار اشتباه شده و در این جلد که مربوط بنفت جنوب ایران است لازم بود این فصل     نیز انتشار یابد ولی ورود در این مبحث مستلزم مطالعات بسیار دقیق و کافی در  باب آتشکده های قدیم ایران و پیدایش کیش آتش پرستی و احترامی که مذهب زرتشت برای آتش قائل شده و بسیاری از مسائل دیگر میباشد که هنوز نویسنده موفق باحاطه کامل در این امور نگردیده و چون انتشار این یادداشتها از نظر  مطرح بودن مذاکرات نفت فوریت داشت لذا توفیق حاصل نشد که آن فصل در این کتاب درج گردد و امید است که با مطالعات کافی و بدست آوردن مآخذ صحیح این فصل در جلد دیگر مربوط به ( مسائل عمومی راجع به نفت) انتشار یابد.

 

گرچه هنوز بقدر کافی اهمیت حیاتی این مایع سیاه برای مردم این کشور روشن نشده ولی یقین دارم که در اثر بحث های اخیری که در پارلمان ایران     بعمل آمده و انتشار همین سلسله یادداشتها کم و بیش خواص این مملکت باهمیت  نفت و موقعیت ایران در دنیای امروز از نظر اینکه مهمترین ذخائر این قوه محرکه عظیم میباشد پی برده اند و بخوبی میدانند که وضع درهم و فعلی ما چه از نظر سیاسی و اجتماعی و چه از نظر اقتصادی در درجه اول بستگی کامل به نفت و در درجه دوم به موقعیت سوق الجیشی دارد ولی برای اینکه مطلب بیشتر روشن شود  و بر همه واضح گردد که این طلای سیاه و یا این نعمت خداداد برای این ملت شتمدیده بلای مبرم شده است و تمام فقر و فلاکت و بد بختی های ما مربوط بمعادن زرخیز و طلای مذاب مخازن تحت الارضی این کشور میباشد یک جمله مختصر از اعتراف یکی از مهمترین مقامات سیاسی دنیای امروز ضمن چند سطر نگاشته میشود تا سرمنشأ این تیره روزی ها، این ناکامیها، این ذلتها و ادبارها معلوم گردد.     

 

بعد از جنگ بین المللی دوم عده ای از روزنامه نگاران    ایرانی از طرف اداره اطلاعات وزارت خارجه انگلستان برای مشاهده اوضاع اجتماعی و صنعتی انگلستان به آن کشور دعوت شدند. در مصاحبه ای که بین روزنامه نگاران ایرانی با «مستر بوین» وزیر خارجه دولت انگلستان یا لیدر دوم حزب کارگر آن مملکت با حضور آقای تقی زاده سفیر کبیر ایران به عمل آمد  آقای خلیل ملکی نماینده روزنامه رهبر با لحن بسیار شدید از دستگاه حاکمه    ایران وفسادها ودزدی ها وهرج ومرج ها و شرب الیهودها انتقاد نموده وبه عنوان اینکه دولت انگلستان موجد وموسس تمام این خرابکاریهادرخاورمیانه و مخصوصا در ایران میباشد با تأثر شدید بوین را طرف خطاب قرار داده و گفت:

 

« شما از جان ما چه می خواهید چرا نمیگذارید مردم این کشور   روی آسایش ببینند؟ چرا این باندهای فاسد و سیاهکار را تقویت می کنید؟ چرا نمی گذارید یک حکومت ملی و علاقمند و دلسوز بحال ملت ایران تشکیل      گردد و چرا هر روز شکاف بین حکومت ها و ملت را زیادتر می کنید چرا و چرا و چرا . . . .  از جان ما چه می خواهید؟.

  

انتظار دارید مستر بوین لیدر دوم حزب کارگر و وزیر خارجه انگلستان در جواب این نماینده مطبوعاطی ایران چه گفته باشد؟.

 

مستر بوین در قبال تمام این اعتراضات و تندی و عصبانیت با خونسردی مخصوص انگلیس ها ولبخند ملیح رجال سیاسی آن کشور با کمال سادگی و وضوح درجواب همه این سوآلات " ازجان ما چه می خواهید؟" فقط یک کلمه را سه مرتبه تکرار کرد و گفت:

 

          «اویل. اویل. اویل»

 

          یعنی – نفت . نفت . نفت

 

تصور میکنم باتوجه باین مصاحبه که بعد از مراجعه نمایندگان مطبوعات   ازانگلستان درروزنامه های کشوربطبع رسید دیگربرای کسی جای تردید وشبهه ای نباشد که این طلای سیاه برای ملت ایران بلای مبرم شده است.

 

و بنابراین حق داشته و دارم که مطالعات خود را تحت عنوان « طلای سیاه» یا « بلای ایران» انتشار داده و این کتاب را نیز که قسمتی از آن مقالات است بهمین نام تقدیم هم میهنان گرامی نمایم.


                  
 دانشمندان از دیرباز به تکرار این نظریه پرداخته اند که طبیعت با کیمیاگری خاص خود، بقایای مرده حیات را با استفاده از اندکی گرما، فشار و زمان کافی، طی میلیون ها سال به طلای سیاه تبدیل کرده است؛ گنجینه گرانبهایی که همچنان بزرگترین منبع تولید انرژی مورد نیاز جوامع بشری به شمار می رود.با وجود این، بالا رفتن شتابان قیمت های نفت و گاز در بازار های جهان و بویژه پیش بینی کارشناسان مبنی بر آنکه این منابع بزودی ته می کشد و عمر وابستگی شدید انسان به این منابع سوخت بناچار پایان می یابد، سبب شده است تا فرآیند تولید منابع نفت و گاز بار دیگر در کانون توجه پژوهشگران قرار گیرد.محققان به خوبی می دانند با وجود آنکه جهان تا تهی شدن منابع نفتی فرصت چندانی پیش رو ندارد، هنوز هم اطمینان قاطع از چگونگی فرآیند تولید نفت، زمان شکل گیری آن و همچنین میزان دقیق نفت باقیمانده در مخازن زیر زمین وجود ندارد.بیشتر دانشمندان بر این باورند که نفت به عنوان مهمترین سوخت فسیلی، از تغییر شکل بقایای موجودات زنده شکل گرفته و همچنین اعتقاد بر این است که بخش اعظم منابع نفتی از فسیل گیاهان و ارگانیسم های آبزی کوچک به وجود آمده و ممکن است درصد کمی نیز از فسیل جانوران بزرگتر حاصل شده باشد. به گفته ویلیم توماس- زمین شناس دانشگاه کنتاکی- این امکان وجود دارد که حتی بقایای برخی از دایناسورها و خزندگان غول پیکر اعصار گذشته زمین نیز در فرآیند شکل گیری منابع نفتی وارد شده باشد، اما مشارکت جانورانی همچون دایناسورها در این چرخه کیمیاگری طبیعت به احتمال فراوان، بسیار اندک و ناچیز بوده است. نظریه دیگر در این زمینه تصریح می کند که نفت فراوانی از ابتدا در زیر سطح زمین موجود بوده که درنتیجه ظهور فرآیندهای شیمیایی خاصی شکل گرفته و سپس با تخریب زیستی بقایای گیاهان و جانوران، به این منابع افزوده شده است.برخی از دانشمندان بر این نظریه تاکید می کنند که به دنبال انباشته شدن مواد آلی مرده در کف و بستر اقیانوس ها، رودخانه ها و باتلاق ها و ادغام آنها با لجن ها و شن ها، پس از گذشت زمان طولانی و تحمل فشار و دمای بیشتر، مواد و محصولات میانی ویژه ای در این مناطق تشکیل شده که درنهایت تولید محصولی سرشار از کربن را در پی داشته است که امروزه آن را طلای سیاه یا نفت می نامیم. بر اساس این گزارش، با وجود مطرح شدن نظریه های گوناگون در این زمینه، هنوز اطمینان کافی درباره چگونگی فرآیند شکل گیری این سوخت فسیلی در میان محققان وجود ندارد، اما دانشمندان با قاطعیت بیشتری تاکید می کنند که چنین فرآیندی در هر شکل، صدها هزار سال به طول انجامیده است.فارغ از همه تردیدها، منابع نفتی هر لحظه به پایان خود نزدیک تر می شوند و جوامع انسانی که تمدن خود را برپایه این منبع عظیم انرژی بنا کرده اند، گریزی از رویکرد جدی به منابع تجدید شونده در پیش رو ندارند، بویژه آنکه بحران محیط زیست نیز ضرورت اتخاذ چنین رویکردی را به طور جدی نمایان ساخته است


نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد